Fotograferen van kunst op openbare plaatsen
Kunstwerken zoals standbeelden of afbeeldingen zijn auteursrechtelijk beschermd. Een foto maken van een schilderij, of een standbeeld natekenen, mag dan niet zonder toestemming van de kunstenaar. Dat is een verveelvoudiging. Nu zijn zulke kunstwerken vaak op of aan de openbare weg te vinden. In dat geval mag het kunstwerk wel worden gefotografeerd, nagetekend enzovoorts, mits het maar gaat om een afbeelding van het werk "zoals het zich aldaar bevindt" (art. 18 Auteurswet 1912).
Inhoudsopgave
- Kunst en auteurswet
- Openbare kunst
- Wettelijke eisen voor toegestane reproductie
- Compilatie van afbeeldingen
- Hoofdonderwerp van afbeelding
Kunst en auteurswet
De Auteurswet 1912 stelt dat er auteursrecht rust op kunstwerken zoals tekeningen en schilderijen, maar ook op beeldhouwwerken, bouwwerken en "plastische werken". Een origineel ontworpen flatgebouw is dus ook auteursrechtelijk beschermd.
Beschermde werken mogen niet worden nagemaakt. Dat betekent dat bijvoorbeeld het fotograferen, naschilderen of natekenen van kunst niet zomaar toegestaan is. Voor een kopie voor strikt eigen oefening, studie of gebruik kent de wet een uitzondering, maar het verkopen van reproducties van beschermde kunst is niet toegestaan.
Openbare kunst
Nu kan het gebeuren dat een kunstwerk aan de openbare weg of op een openbaar toegankelijke plaats te zien is. Een standbeeld kan op een plein worden geplaatst, en een schilderij aan de buitenmuur van een gebouw. Voor kunst in de vorm van een gebouw is natuurlijk per definitie sprake van "op een openbaar toegankelijke plaats".
Fotograferen in de openbare ruimte is toegestaan. Dit botst natuurlijk met het auteursrecht op zo'n kunstwerk. De wet heeft dit geregeld met artikel 18 van de auteurswet:
Als inbreuk op het auteursrecht op een [kunstwerk] dat is gemaakt om permanent in openbare plaatsen te worden geplaatst, wordt niet beschouwd de verveelvoudiging of openbaarmaking van afbeeldingen van het werk zoals het zich aldaar bevindt.
Hoe dit artikel toegepast wordt, wordt hieronder uitgelegd.
Wettelijke eisen voor toegestane reproductie
Artikel 18 heeft betrekking op bepaalde soorten kunst die permanent in openbare plaatsen geplaatst is. Deze mag worden gefotografeerd, nagetekend of nageschilderd, zolang het resultaat maar een "afbeelding" te noemen is. Deze afbeelding mag op elke manier worden gepubliceerd, verkocht of openbaar tentoongesteld worden. Ook op Websites. Het moet wel gaan om een reproductie van het werk zoals het zich aldaar bevindt.
Vormen van kunstwerken
De wet noemt expliciet twee vormen van kunstwerken waarvoor deze regeling geldt:
- teeken-, schilder-, bouw- en beeldhouwwerken, lithografieën, graveer- en andere plaatwerken
- ontwerpen, schetsen en plastische werken, betrekkelijk tot de bouwkunde
Hieronder vallen bijvoorbeeld standbeelden, schilderijen, tekeningen, graffiti, toegepaste kunst (design-meubilair), huizen en andere gebouwen.
Openbare plaats
Een openbaar kunstwerk als dit mag vrijelijk gefotografeerd worden.
Het kunstwerk moet zijn gemaakt om permanent in openbare plaatsen te worden geplaatst. Openbare plaatsen zijn bijvoorbeeld plaatsen langs de openbare weg, maar ook stationshallen of winkelcentra. Een museum of school is geen openbare plaats; fotograferen van kunst in het museum valt dus niet onder deze regeling. En wat binnen staat maar vanaf de openbare weg zichtbaar is, ook niet. Het moet echt buiten staan.
Aan de andere kant hoeft het niet per sé aan de openbare weg geplaatst te zijn. Zo vond de Rechtbank in Leeuwarden in april 2005 dat foto's van de zogeheten Leguaanwoningen in een vakantiepark geëxploiteerd mochten worden ondanks dat het park strikt genomen niet de openbare weg was.
Verder moet het werk er permanent staan. Een tijdelijke openluchttentoonstelling valt hier niet onder, en een schilderij dat tijdelijk buiten staat omdat de verhuizer lunchpauze heeft, ook niet. "Permanent" wil echter niet zeggen "voor eeuwig". Graffiti valt onder deze regeling, ook al is de kans groot dat het weggepoetst of overgeschilderd wordt.
En ook moet het werk gemaakt zijn om daar te staan. Dat wil niet zeggen dat het altijd het plan moet zijn geweest om het werk daar ook te plaatsen. Een marmeren standbeeld dat eerst in een kerk stond, en nu op het marktplein, valt onder deze regeling.
Zoals het zich daar bevindt
De afbeelding moet zijn van het werk zoals het zich daar bevindt. Een foto van een plein met daarop een standbeeld is dus toegestaan. Een close-up van het standbeeld niet, als die zodanig is dat alleen het standbeeld en niets meer van de omgeving zichtbaar is. Uitknippen van een bouwwerk uit een foto en als logo op je briefpapier opnemen mag ook niet.
Compilatie van afbeeldingen
Het is nu dus mogelijk om foto's te maken van allerlei kunstwerken met eenzelfde thema en dit als compilatiewerk uit te brengen. Op zich mag dat, maar de wet stelt wel een beperking als het gaat om meerdere kunstwerken van dezelfde maker. Deze regeling geldt namelijk alleen als er hooguit een paar werken van één maker in het compilatiewerk opgenomen worden. Een boek over alle bouwwerken van een bepaalde architect vereist dus nog steeds toestemming.
Hoofdonderwerp van afbeelding
Dit wetsartikel vervangt de oudere regeling die eiste dat het kunstwerk niet het hoofdonderwerp van de afbeelding was. Die eis geldt niet meer: het kunstwerk mag dus nu gerust het hoofdonderwerp zijn van de foto, zolang aan de andere eisen maar is voldaan.
