Ius mentis Homepage | Categorieën | Lijst A-Z | Willekeurig artikel | Herpubliceren? | Over deze site | Blog | Contact
 

Beschermen van een idee - is vastleggen genoeg?

Een goed idee kan veel geld waard zijn. Een slimme verbetering voor een product, een concept voor een spel of marketingtechniek of zelfs maar een naam voor een dienst kunnen het verschil maken tussen middenmoter en marktleider. Alleen kan iedereen met zo'n idee aan de haal. Hoe bescherm je nu je idee tegen namaak of imitatie?

Een abstract idee is juridisch niet of nauwelijks te beschermen. Via intellectueel eigendomsrechten zoals octrooien, auteursrecht of merken zijn uitgewerkte ideeën vaak wel van bescherming te voorzien. Ook kan een geheimhoudingsovereenkomst soms handig zijn, zodat een idee kan worden besproken zonder dat de andere partij er zomaar mee vandoor kan gaan.

Registratie of depot van een beschrijving van het idee biedt geen bescherming. Weliswaar ligt daarmee vast op welke datum het idee bestond, maar dat geeft geen juridische rechten.

Inhoudsopgave

Mogelijkheden voor bescherming

Technische uitvindingen zijn via een octrooi te beschermen. Voor concepten en formats is auteursrechtelijke bescherming mogelijk. Namen kunnen via het merkrecht worden vastgelegd.

Octrooi voor uitvindingen

Op het gebied van technologische innovatie ontstaan veel ideeën voor nieuwe producten of diensten, en voor verbeteringen aan bestaande zaken. Zulke vernieuwingen heten uitvindingen en kunnen via een octrooi worden beschermd.

Voor een octrooi geldt de eis dat de uitvinding nog niet mag bestaan, en bovendien geen triviale variatie op iets dat al bestaat mag zijn. Daarnaast moet een octrooi worden aangevraagd, wat vaak een kostbare en tijdrovende procedure is.

Auteursrecht voor concepten en formats

In de creatieve wereld worden vaak concepten voor spellen, diensten, televisieprogramma's ("formats") of boeken ("plots") bedacht. Voor creatieve werken is in principe het auteursrecht de meest aangewezen vorm van bescherming.

Auteursrecht stelt wel als eis dat het concept voldoende is uitgewerkt. Er moeten concrete elementen aan te wijzen zijn die anderen zo kunnen toepassen. Wie hetzelfde concept of idee gebruikt, maar zijn eigen invulling geeft, pleegt geen inbreuk op het auteursrecht. Zolang er geen concrete elementen van de uitwerking worden overgenomen, wordt alleen het abstracte idee of concept gebruikt, en dat mag.

Merkrecht voor namen en slogans

Een naam of slogan voor een product of dienst kan als merk worden vastgelegd. Merknamen kunnen erg veel geld waard zijn.

Het merkenrecht geldt pas na depot (registratie) van het merk. Zomaar een naam bedenken levert dus nog geen bescherming op. En ook het depot is nog niet genoeg. Een merk moet ook gebruikt worden voor bepaalde producten of diensten. Alleen maar vastleggen is nog geen gebruik, en na enige tijd vervalt het merkrecht als de merkhouder het zelf niet gebruikt.

Verder geldt het merkrecht alleen voor namen, logo's, kreten en slogans die een product of dienst kunnen onderscheiden van concurrerende producten of diensten. De titel van een boek is dus niet als merk te beschermen. De titel van een boeken- of televisieserie weer wel. En een woord dat precies aanduidt om wat voor product het gaat, is nooit te beschermen. Degene die melk als eerste "melk" noemde, had dat niet via een merk kunnen vastleggen.

Uitgewerkt of abstract

Een abstract idee is niet beschermd. Pas bij voldoende uitwerking is bescherming via octrooi, auteursrecht of merk mogelijk.

Zoals uit het bovenstaande blijkt, ontstaat de mogelijkheid van bescherming meestal pas als het idee voldoende is uitgewerkt. Een basisregel uit het recht is namelijk dat abstracte ideeën vrij zijn en door iedereen op zijn of haar eigen manier mogen worden toegepast en uitgewerkt. Wat beschermd kan worden, is iemands eigen concrete uitwerking.

Uitgewerkte uitvinding

Bij een technische uitvinding is het niet genoeg om te zeggen "een auto die op maar één wiel kan rijden". Een octrooi wordt pas verleend als de uitvinder kan uitleggen hoe je zo'n auto bouwt. Dat octrooi beschermt dan een auto die op die manier werkt. Niet het idee van een auto op één wiel als zodanig.

Uitgewerkt concept

Een format of concept is pas beschermd als het concreet vastgelegd is. Een concept van de vorm "een spelletje waarbij mensen woorden van vijf letters moeten raden" is niet te beschermen. Een tekst van 10 pagina's die de spelregels, de manier van tonen van die vijfletterwoorden en hints over ontbrekende letters en mischien ook de aankleding van het decor vastlegt, is auteursrechtelijk beschermd. Iemand die die 10 pagina's gebruikt voor zijn spel, pleegt daarmee inbreuk. Iemand die zijn eigen invulling geeft aan spelregels en alle andere zaken, doet dat niet.

Vastleggen van een idee

Het vastleggen, deponeren of registreren van een idee geeft op zichzelf geen juridische bescherming. Het bewijst alleen dat die tekst, afbeelding of wat dan ook bestond op de datum van vastlegging.

Een octrooi of merk moet worden aangevraagd, en na verlening of toekenning is er dan een juridisch document dat vastlegt welke uitvinding of welke naam door wie beschermd is. Bij auteursrecht bestaat er geen procedure voor aanvragen of vastleggen. Het maken van een werk is genoeg om het te beschermen.

Een probleem is dan vaak wie als eerste een bepaald werk maakte. Zeker bij concepten en formats is er de kans dat twee mensen ongeveer hetzelfde concept uitwerken, en dan bij gelijkende uitwerkingen terechtkomen. Registratie van een werk kan dan handig zijn, omdat de datums van de uitwerkingen als bewijs gebruikt kunnen worden bij ruzie over wie de eigenaar is. Dit is echter niet de enige manier; ook met bijvoorbeeld kladversies of getuigen kan dat bewijs worden geleverd.

Dat wil echter niet zeggen dat registratie of vastleggen van een tekst met een idee er in automatisch auteursrechtelijke bescherming oplevert. De tekst moet nog steeds concreet genoeg zijn om bescherming te hebben. Dit kwam bijvoorbeeld aan de orde in een zaak over een paardrijspel.

Bovendien moet de maker van het werk wel kunnen bewijzen dat de andere partij het werk heeft ontleend aan zijn beschrijving. Wie de tekst vastlegt door een akte bij de notaris, en zijn exemplaar zorgvuldig in de kluis houdt, kan niet optreden tegen iemand die hetzelfde concept gebruikt. Hoe kan die iemand tenslotte het idee van hem afgekeken hebben als het in de kluis ligt?

Geheimhouding

Via een geheimhoudingsovereenkomst (non-disclosure agreement of NDA in het Engels) kunnen partijen afspreken dat zij bepaalde zaken geheim zullen houden. Met zo'n overeenkomst kan een idee dus onder geheimhouding worden gedeeld. Niemand is echter verplicht een NDA te tekenen.

Er is geen juridische plicht om iets geheim te houden, behalve bij staatsgeheimen. Om te zorgen dat de ontvanger van een idee of concept dit geheim zal houden, moet de bedenker dus speciale maatregelen nemen. De meest voorkomende manier is de geheimhoudingsovereenkomst, in het Engels non-disclosure agreement of afgekort NDA geheten. In een NDA wordt vastgelegd dat de ontvangende partij belooft geheim te houden wat de bedenkende partij bedacht heeft, op straffe van een boete als hij de geheimhouding schendt.

Een NDA opstellen is geen triviale zaak. De ontvangende partij wil graag duidelijkheid over hoe ver zijn verplichting geldt, tot wanneer hij het geheim moet houden en wat hij intern met de informatie mag doen. Mag hij het ter evaluatie aan zijn onderzoeks- en ontwikkelafdeling geven, bijvoorbeeld? En hoe zit het als de ontvanger er achter komt dat hij het idee al eerder zelf had bedacht, of dat het idee allang op internet stond?

De bewijslast over schending van een geheimhoudingsovereenkomst ligt bij degene die de geheime informatie gaf. Hij zal moeten aantonen dat de gebruiker van de informatie deze onterecht heeft gepubliceerd of op de verkeerde manier heeft gebruikt. De gebruiker kan met tegenbewijs komen dat de informatie allang publiek was, of dat zijn R&D-afdeling toevallig hetzelfde idee onafhankelijk heeft bedacht.

Om problemen te vermijden, weigeren veel bedrijven een NDA te tekenen wanneer ze een idee, concept of uitvinding aangeboden krijgen. Sommigen eisen zelfs een "niet-geheimhoudingsovereenkomst": een overeenkomst waarin wordt afgesproken dat wat partijen elkaar vertellen, absoluut niet geheim is en dus door beiden onbeperkt mag worden gebruikt zonder claims achteraf.

Gerelateerde artikelen

Gespecialiseerd advies nodig?

Heeft u na het lezen van dit artikel nog vragen, of zit u met een juridisch probleem waar u advies over wilt? Neem dan contact op met ICT-jurist Arnoud Engelfriet, auteur van dit artikel.

© Arnoud Engelfriet. Dit werk mag vrij worden verspreid en gepubliceerd zoals bepaald in de licentievoorwaarden.

Laatste wijziging:
6 november 2018