Column: Octrooi op software, ja dat kan

Er woedt sinds een jaar of wat een heftige discussie over de vraag of software-gerelateerde uitvindingen beschermd moeten kunnen worden met een octrooi, en of het octrooisysteem niet misbruikt wordt door bedrijven die grote aantallen octrooien verkrijgen op "triviale" uitvindingen, en daarmee andere bedrijven van de markt duwen.

Wat mij opvalt bij dergelijke discussies, is dat regelmatig wordt geroepen dat het (liefst tussen haakjes: gelukkig!) niet mogelijk is om in Europa octrooi te krijgen op software. Dit zou dan een argument zijn om aan te tonen dat dergelijke octrooien eigenlijk maar raar zijn en weinig nut hebben.

Dat het niet mogelijk is om in Europa octrooi te krijgen op een computerprogramma is een wijdverbreid misverstand. Sinds 1974 hebben we een Europees Octrooiverdrag, dat een centrale aanvraag- en verleningsprocedure biedt om in twintig Europese landen octrooi te krijgen.

In dit Europees Octrooiverdrag is een artikel opgenomen dat een aantal zaken opsomt welke niet voor octrooi in aanmerking komen. Een daarvan is "programs for computers". Uitgemaakte zaak dus, zou je zeggen. Echter, het derde lid van dit artikel zegt dat alleen programma's als zodanig niet geoctrooieerd mogen worden.

Hoewel dit artikel in de jaren zeventig en tachtig nog vrij ruim werd uitgelegd ("een wasmachine wordt niet ineens een ander apparaat wanneer ik het kookwasprogramma kies, dus software voor een kookwasprogramma is niet octrooieerbaar"), is hier in de eerste helft van de jaren negentig verandering in gekomen.

In een groot aantal gerechtelijke uitspraken in diverse Europese landen (onze eigen Octrooiraad al in 1990 omtrent een streepjescodelezer) werd uitgegaan van het standpunt dat gespecialiseerde hardware en standaardhardware voorzien van gespecialiseerde software feitelijk equivalent waren, en het onbillijk zou zijn om de laatste combinatie niet te kunnen octrooieren.

Het Europees Octrooibureau heeft dit standpunt herhaaldelijk bevestigd, en verleent nu al een jaar of vijf octrooi op software-gerelateerde uitvindingen, mits de aanvraag kan aantonen dat uitvinding op een of andere manier technisch van aard is. Denk hierbij bijvoorbeeld aan technieken voor signaalbewerking, datatransmissie of het opslaan en teruglezen van gegevens uit een geheugen.

Onlangs zijn de richtlijnen van het Europees Octrooibureau op dit punt gewijzigd om de bestaande praktijk te formaliseren. Hier maakte EuroLinux zich overigens onlangs nog erg druk over, omdat zij de wijzigingen van de richtlijnen zag als een poging onder de wettelijke beperkingen uit te komen. Echter, zoals gezegd, weerspiegelt deze wijziging alleen maar een al jaren bestaande praktijk

Vrijwel elk land ter wereld met een octrooiwet staat tegenwoordig, onder zekere voorwaarden, octrooi op software toe. Zo eist Japan dat de uitvinding enige relatie heeft met de fysieke wereld.

Het internationale TRIPS-verdrag schrijft overigens voor dat alle leden octrooi moeten verlenen op uitvindingen in alle gebieden van de techniek, en maakt geen voorbehoud voor wat betreft software. Er zullen dus ongetwijfeld nog landen zijn die weigeren octrooi te verlenen op computerprogramma's, maar als deze landen lid zijn van TRIPS, zullen zij hun standpunt moeten aanpassen.

Kortom, de discussie of software al dan niet octrooieerbaar is achterhaald. Wie voldoet aan de eisen uit de wet, kan octrooi krijgen op iets dat in software gerealiseerd kan worden.

Een belangrijker discussiepunt is de vraag of software-octrooien nu werkelijk "triviaal" zijn (of beter: trivialer dan andere uitvindingen). Wie deze discussies op Internet bijhoudt, ziet regelmatig voorbeelden van zeer brede octrooien voorbijkomen: octrooi op de hyperlink (US 4,873,662); octrooi op 1-click winkelen (US 5,960,411), enzovoorts. Wat hier nogal eens gebeurt, is dat iemand de samenvatting (of erger nog: de titel) van het octrooi doorleest, of een firma een persbericht uitgeeft waarin in zeer brede bewoordingen wordt verteld waarop het octrooi allemaal betrekking heeft. Grote verontwaardiging natuurlijk, want hoe kun je nu octrooi krijgen op zoiets algemeens? Nou, dat kan ook helemaal niet.

Wie verder doorleest, zal duidelijk worden dat de octrooibescherming gaat over een specifieke manier van b.v. hyperlinken (namelijk een Teletekst-achtige techniek om pagina's aan elkaar te koppelen).

Helaas is het lezen van een octrooi bijzonder vermoeiend, en de interpretatie vereist vaak gespecialiseerde juridische kennis. Het is dan ook niet verbazingwekkend dat veel te veel eer wordt toegekend aan een dergelijk octrooi. Als iets al bestond toen het octrooi werd aangevraagd, kan dat octrooi daar eenvoudigweg niet op van toepassing zijn. Blijkt dat toch het geval, dan is het octrooi nietig omdat de "uitvinding" niet nieuw was.

Nieuwheid is natuurlijk niet de enige eis. Een uitvinding moet ook inventief zijn. Ook dit is een zeer belangrijk discussiepunt. Wanneer ligt iets voor de hand voor de gemiddelde computerprogrammeur? Hoe normaal is het om een bepaalde techniek in een specifieke situatie toe te passen? Zou iemand werkelijk de Linux kernel source gaan doorlezen om een probleem in zijn eigen computerprogramma op te lossen? Dit zijn het soort vragen waar je in de octrooiwereld tegenaan loopt, en waar nog geen duidelijke antwoorden op zijn.

Wellicht dat een deel van de energie die nu wordt besteed aan bovengenoemde heftige discussies beter gebruikt kan worden om hier een oplossing voor te bedenken?

Meer over dit onderwerp op: Octrooien op software-gerelateerde uitvindingen.

Dit artikel verscheen eerder in Netkwesties.