Bescherming van een handelsnaam
De handelsnaam is een ietwat apart recht in de intellectuele-eigendomswereld. Je hoeft hem niet aan te vragen; het gebruik van die naam is genoeg om er bescherming voor te krijgen. En dat geldt óók als de naam beschrijvend is (in tegenstelling tot merken), hoewel je bescherming minder sterk wordt naarmate je handelsnaam beschrijvender is. En als laatste geldt de bescherming alleen in de regio's waar het bedrijf daadwerkelijk actief is
Handelsnaamrecht geldt ook voor internet. Met een handelsnaam kan een bedrijf dus een domeinnaam opeisen die daar verwarringwekkend veel op lijkt. Wel moet de domeinnaamhouder deze dan wel als bedrijfsnaam gebruiken. Een domeinnaam die niet meer is dan een 'vestigingsadres' van een bedrijf onder een andere naam, kan niet via een handelsnaamrecht worden opgeëist.
Inhoudsopgave
- De naam van een bedrijf
- Handelsnaam versus merk
- Bewijzen van handelsnaam
- Beschermingsomvang
- Regionale bescherming
- Aanhaken bij andermans domeinnaam
De naam van een bedrijf
De handelsnaam is, kort gezegd, de naam van een bedrijf. Een bedrijf mag echter meerdere handelsnamen hebben.
Bescherming door gebruik
Ieder bedrijf en iedere ondernemer heeft een naam, al was het maar om in het telefoonboek opgezocht te kunnen worden. Dat is de handelsnaam. Een bedrijf mag meerdere handelsnamen hebben, bijvoorbeeld omdat men meerdere activiteiten tegelijk exploiteert. Daar zijn geen grenzen aan. Zolang elke naam maar apart gebruikt wordt, is deze beschermd. Een naam die niet daadwerkelijk wordt gebruikt, is niet beschermd.
Producten of diensten kunnen ook van een naam (of logo) voorzien zijn. Deze naam of logo kunnen dan als merk beschermd zijn. Daarvoor moeten ze wel ingeschreven zijn bij het Benelux- of Europese merkenbureau. Dat is een kostbare procedure die ook rustig een jaar kan kosten. Een handelsnaam krijg je automatisch en gratis zodra je deze als bedrijf gebruikt.
Inschrijven bij Kamer van Koophandel
De eerste stap bij het starten van een bedrijf is het inschrijven daarvan bij de Kamer van Koophandel. Daarbij kun je één of meer handelsnamen opgeven, die dan in het register worden vermeld. Veel mensen denken dat daarmee de handelsnaam beschermd is, maar dat is niet zo.
Een handelsnaam is beschermd als deze daadwerkelijk wordt gebruikt door een bedrijf in het handelsverkeer. De enkele inschrijving is geen "gebruik" en dus niet genoeg. Zo'n 'slapende' handelsnaam mag dus door een concurrent worden gebruikt.
Bedrijf of niet
Een handelsnaam kan alleen toebehoren aan een bedrijf. Een particulier die af en toe wat verkoopt en daarbij een fantasienaam gebruikt, heeft nog niet automatisch een handelsnaam. Hij moet echt beroepsmatig handelen, en bepalen of dat zo is, blijkt niet eenvoudig. Ook een zangkoor is bijvoorbeeld geen bedrijf, dus hun naam is geen handelsnaam. Op zijn minst zal sprake moeten zijn van regelmatig iets verkopen onder die naam, en naar buiten treden alsof je een bedrijf bent.
Een stichting of vereniging kan een handelsnaam hebben. Een stichting kan een onderneming drijven en die onderneming mag dan winst maken. Vaak wordt gezegd dat een stichting (of vereniging) geen winst mag maken, maar dat is onjuist. Het is alleen verboden deze winst uit te keren aan het bestuur of andere betrokkenen (art. 2:285 lid 3 BW).
Zie ook Het 'ondernemingsbegrip'van de Handelsnaamwet voor een meer juridische analyse.
Handelsnaam versus merk
Het handelsnaamrecht overlapt gedeeltelijk met het merkenrecht. Er zijn echter essentiële verschillen. Een handelsnaam mag beschrijvend zijn, en een merk niet. Daarnaast moet een merk worden aangevraagd, en een handelsnaam is automatisch beschermd.
Voordelen van een merk
Een merk heeft diverse voordelen boven een handelsnaam. Met een handelsnaam kan een bedrijf alleen optreden tegen concurrenten die later binnen hetzelfde afzetgebied onder een sterk gelijkende bedrijfsnaam opereren. Met een merk is de houder beschermd in het hele gebied waarvoor de registratie geldt (meestal de Benelux).
Ook kan een bedrijf met een merk optreden tegen productnamen die te veel lijken op die van haarzelf. Een handelsnaam is daarvoor niet genoeg: die beschermt alleen tegen concurrenten met dezelfde bedrijfsnaam.
Vastleggen van een merk
Vastleggen van een merk kan voor de Benelux of voor heel Europa ineens gebeuren. Dat laatste is een stuk duurder en dus alleen interessant als een bedrijf van plan is in een groot deel van Europa actief te gaan adverteren en leveren. Een merk registreren zonder het te gebruiken heeft echter geen zin. Na vijf jaar vervalt een merk als het niet is gebruikt.
Bewijzen van handelsnaam
Wanneer een bedrijf zich beroept op een handelsnaamrecht, moeten zij bewijzen dat ze deze ook werkelijk als handelsnaam gebruiken in het handelsverkeer. Er is geen formele registratie of toetsing (zoals bij merken), zodat dit soms lastig kan zijn.
Bewijzen van gebruik
Het bewijzen dat men een handelsnaam heeft, mag op elke manier gebeuren die men kan bedenken. De rechtspraak hanteert geen harde criteria maar kijkt naar het algemene beeld. Presenteert het bedrijf zich echt onder deze naam? En waar zien we dat allemaal uit? Zo wordt nogal eens gekeken naar het briefpapier, de facturen en reclame-uitingen van een bedrijf. Hoe noemt men zich daar? Ook uitingen in reclame of als aanduiding op een gebouw zijn geschikt om een handelsnaam mee aan te tonen.
Gebruik op website of domeinnaam
Gebruik op een website kan ook leiden tot een beschermde handelsnaam. De naam moet dan wel echt gebruikt zijn als handelsnaam oftewel als bedrijfsnaam. Zo openen veel sites met "Welkom bij", dat is een aanwijzing dat men de naam als bedrijfsnaam gebruikt. In de Thuisbezorgd-zaak vond de rechter dat uitingen als "Welkom bij Thuisbezorgd.NL" en "Thuisbezorgd.NL bezorgt thuis..." op de site bewezen dat het bedrijf zich echt zo noemde.
Het hebben van een website onder een bepaalde domeinnaam is echter niet automatisch bewijs dat men een handelsnaam heeft voor die domeinnaam. De domeinnaam moet zijn 'ingekleurd' tot bedrijfsnaam, zoals men dat in de rechtspraak formuleert. Oftewel het bedrijf moet zich ook daadwerkelijk presenteren onder die naam.
Een productnaam is geen handelsnaam. Maar als een bedrijf heel nadrukkelijk alléén de productnaam gebruikt en niet duidelijk maakt dat het product X van bedrijf Y is, dan wordt het een handelsnaam.
Een linkverzameling of startpagina kan ook handelsnaaminbreuk zijn. Wie commercieel zo'n linkverzameling uitbaat, bijvoorbeeld met advertenties, neemt deel aan het handelsverkeer.
Beschermingsomvang
Een concurrent mag geen handelsnaam voeren die hetzelfde is of verwarrend veel lijkt op de handelsnaam van een ander die deze al eerder gebruikte. Dit geldt ook als de handelsnaam beschrijvend of weinig origineel is.
Gebruik als bedrijfsnaam
Een handelsnaam is bedoeld om bedrijfsnamen te beschermen. Een concurrent die anders heet, maar de naam op producten of diensten plakt, is daarmee niet aan te pakken. Dergelijk gebruik van een naam kan alleen worden aangepakt als deze als merk is vastgelegd. Als het bedrijf Lonely Planet bijvoorbeeld de Bed & Breakfast-gids Amsterdam uitgeeft, schendt zij niet de handelsnaamrechten van een bedrijf dat Bed & Breakfast Amsterdam heet.
Op internet speelt dit nog wel eens bij AdWords-advertenties bij Google. Wie advertenties laat verschijnen bij de bedrijfsnaam van een concurrent, schendt daarmee niet diens handelsnaamrecht. Pas wanneer de eigen bedrijfsnaam zélf te veel lijkt op de naam van die concurrent, kan deze daartegen optreden.
Verwarring
Twee handelsnamen kunnen op elkaar lijken, maar dat is nog niet genoeg. De handelsnaamwet eist ook dat er verwarring kan ontstaan tussen de twee bedrijfsnamen. In de praktijk wordt bij gelijkenis snel aangenomen dat er ook sprake is van verwarring, mits ook de branches van de twee bedrijven hetzelfde zijn. Een schoenwinkel en een bakker worden niet snel verward.
Beschrijvende handelsnaam
De definitie van handelsnaam in de Handelsnaamwet eist nergens dat een handelsnaam origineel of creatief moet zijn. Bij merken geldt dit wel. Zo mag een bakker niet het woord "brood" als merk monopoliseren, want die producten heten nu eenmaal brood. Maar hij mag wél zichzelf "De bakker" noemen en dan is die handelsnaam beschermd tegen gebruik door concurrenten.
Hoe beschrijvender of oncreatiever de handelsnaam, hoe beperkter echter de bescherming. Zo zou "De Bakker" hooguit kunnen optreden tegen een concurrent die zich ook exact zo noemt. Een concurrent die zich "De Warme Bakker" of "Het Bakkertje" noemt, zou hij niet kunnen tegenhouden. Die namen wijken al genoeg af bij zo'n beschrijvende naam.
Omgekeerd: hoe creatiever de handelsnaam, en hoe bekender het bedrijf, hoe meer bescherming men krijgt. Zo is in Nederland de bakkersketen "Bakker Bart" landelijk actief en erg bekend. Daarmee kunnen zij optreden tegen alle concurrenten wiens naam op "Bakker Bart" lijkt: Bakkerij Bart, Bakker Bartje, Bart de Bakker, enzovoorts zijn allemaal niet toegestaan. Maar "Bakker Tony" kan naast Bakker Bart bestaan, omdat Tony voldoende afwijkt van Bart.
Regionale bescherming
Handelsnaamrecht is geografisch beperkt. Twee bedrijven in dezelfde geografische locatie en branche mogen niet dezelfde naam hanteren, en ook geen namen die verwarrend veel op elkaar lijken. Liggen de doelgroepen van de bedrijven echter ver genoeg uit elkaar, dan mogen ze wel dezelfde (of sterk lijkende) namen gebruiken.
Geografische regio
Het handelsnaamrecht is bedoeld om bedrijven te beschermen tegen concurrenten die verwarring veroorzaken door onder dezelfde naam te opereren. In de wet is daaraan toegevoegd dat men ook in dezelfde regio moet opereren. Dit vanuit de gedachte dat bedrijven in heel verschillende regio's geen last van elkaar kunnen hebben, en dus elkaar ook niet dwars moeten kunnen zitten met een handelsnaam.
Bakker Jansen uit Amsterdam kan bijvoorbeeld niets doen tegen Bakker Jansen in Eindhoven (of andersom). Maar komt er een bakker Janssen in Amsterdam bij, dan zal deze zijn handelsnaam moeten aanpassen. Of de Amsterdamse bakker kan optreden tegen een Amstelveense concurrent met dezelfde naam, hangt af van of hij ook daar bekend is. Voor een bakker lijkt dat onwaarschijnlijk.
Een buitenlandse handelsnaam kan soms ook beschermd zijn onder de Nederlandse handelsnaamwet. Daarvoor is niet nodig dat de buitenlandse onderneming in Nederland commercieel actief is. Het is genoeg dat het relevante publiek een "zekere algemene bekendheid" heeft onder die naam bij ons in Nederland.
De 'regio' internet
Bij internetdienstverleners wordt al snel aangenomen dat de regio heel Nederland is. Internetbedrijven mikken meestal niet op een specifieke regio maar willen heel Nederland als klant, en daarmee geldt hun handelsnaam in heel Nederland. En omgekeerd, er mag dan maar één bedrijf die handelsnaam hanteren op internet.
Dat wil echter niet zeggen dat het hebben van een website automatisch betekent dat de handelsnaam landelijk beschermd is. Het is denkbaar dat twee bedrijven die elk regionaal actief zijn, allebei dezelfde handelsnaam hebben. Als zij niet in overlappende regio's opereren, moeten zij elkaar tolereren. Als één van de twee dan de domeinnaam registreert met die handelsnaam, dan heeft de ander het nakijken. Dat blijkt uit een rechtszaak over twee schoenwinkels met dezelfde handelsnaam.
Gebruik in social media
Een bedrijf kan twitteren, facebooken of hyven om zo haar publiek te bereiken. Ook dat kán onder de Handelsnaamwet vallen. Echter, reclame op een website of social media is niet automatisch hetzelfde als bedrijfsmatig actief zijn in de zin van de handelsnaamwet. Het moet echt gaan om een zelfstandige bedrijfseconomische activiteit. In een Utrechtse zaak oordeelde de rechter dat een Amsterdams café geen bezwaar kon maken tegen Facebook-, Hyves- en Twitteraccounts van een Eindhovens café met dezelfde naam. Deze accounts waren slechts "ondersteunend aan de exploitatie van het café" en geen zelfstandige bedrijfsactiviteit.
Ook de Bossche rechter oordeelde dat een café niet zomaar op kan treden tegen een concurrent uit een andere regio, enkel omdat hij op social media actief is. De belangrijkste reden was hier dat van het publiek wel enige oplettendheid gevraagd mag worden als ze ergens "vriend" van worden, zodat van verwarring in de zin van de handelsnaamwet geen sprake kan zijn. Bovendien kan een café eigenlijk helemaal niet via internet actief zijn: uit een beeldscherm komt geen bier.
Aanhaken bij andermans domeinnaam
Specifiek in de context van domeinnamen hanteert de rechter soms nog het criterium van "aanhaken". Als een domeinnaam (met de achterliggende site) verwarring veroorzaakt over de eigenaar van de site, is daarmee sprake van "inbreuk op de domeinnaam". Hoewel die redenering niet helemaal zuiver is (een domeinnaam is geen juridisch recht maar een internetadres), moet een bedrijf hier wel degelijk rekening mee houden.
Deze constructie werd onder meer gebruikt in zaken over twee taxibedrijven die in gescheiden regio's opereerden maar waarbij de rechter toch sprake van "inbreuk op domeinnaam" vond. Ook in een e-learningzaak vond de rechter dat de domeinnaam moest worden afgegeven omdat
In het onderhavige geval is de voorzieningenrechter echter voorshands van oordeel dat het publiek in verwarring wordt gebracht omtrent de identiteit van de aanbieder van de online dienst (het aanbieden van cursussen en opleidingen).
Meer recent bevestigde het Gerechtshof Amsterdam deze redenering in een hoger beroep tussen Thuisbezorgd en Just-Eat. Just-Eat had diverse domeinnamen geregistreerd waarin de aanduiding .thuisbezorgd. voorkwam, zoals .amsterdam-thuisbezorgd.nl. en .chinees-thuisbezorgd.nl.. Thuisbezorgd.nl meende dat dit handelsnaaminbreuk opleverde, omdat zij immers handelde als Thuisbezorgd.nl en potentiële klanten die die domeinnaam zien, zullen denken dat die sites bij haar hoorden.
Het Hof oordeelde allereerst dat zo.n registratie nog nét geen handelsnaamgebruik is, omdat er geen zakelijke dienstverlening plaatsvond op die site. Men werd slechts doorgestuurd naar Just-Eat.nl na 10 seconden lang een reclameboodschap getoond te krijgen.
Toch verbood het Hof het gebruik van deze domeinnamen
Veeleer dringt zich de indruk op dat Just-Eat doelbewust op de domeinnaam/handelsnaam van Thuisbezorgd.nl gelijkende domeinnamen heeft geregistreerd om daarin mee op voor het publiek verwarringwekkende wijze te kunnen aanhaken bij het succes en de naamsbekendheid van Thuisbezorgd.nl. Het voorgaande brengt mee dat de wijze waarop Just-Eat de op de handelsnaam van Thuisbezorgd.nl gelijkende domeinnamen gebruikt, naar het voorlopig oordeel van het hof, op onrechtmatige wijze tot verwarring leidt en daarmee de grenzen van eerlijke mededinging overschrijdt.
Het verweer dat 'thuisbezorgd' een gebruikelijke uitdrukking was voor de diensten van Just-Eat (eten bezorgen) mocht niet baten. Dat is bij het handelsnaamrecht immers geen argument.
